Fought Chapter 1- Legends

• Ch’orti’ speaker: Isidro González
• Collected and originally prepared by John G. Fought, from “Chorti Maya Texts” (1972). Pages 61-74. University of Pennsylvania Press. Reprinted with permission.
• Transcription/translation here by Ch’orti’ Project, Robin Quizar

Fought 1 Sesimite Ch’orti’ Fought 1 Sesimite English Translation Fought 1 Sesimite Spanish Translation 1. Sesimite K’ani inche kontar otronte’ ojroner. Ayan inte’ noxi’ penya wa’r serka e aldeya Morral i tama e penya yaja’ alok’oy inte’ kojn i e kojn a’rob’na Timuxan. I ayan otronte’ kojn a’rob’na Xukinlij. I tama e kojn yaja’ e kojn Timuxan ayan me’yra e jute. (porke’) che’nob’ ke’ ayan uwinkir e penya yaja’. No’n kay k’otoyon kak’opi tama inte’ diya pero ub’ajk’usyo’n e jente tama e lugar yaja’ che’no’b’ ke’ tya’ alok’oy e ja’ (i) ach’a’r uwinkir porke’ che’no’b’ ke’ tama usuy e penya yaja’ ayan inte’ ch’en turu i yob’ e penya wa’r cha’te’ (e) ixiktak che’no’b’ ke’ birjen. I me’yra ujut anam tya’ alok’oy e ja’ yaja’ che ke’ ma irer o’choy inte’ tamar porke’ ujut e anam yaja’ me’yra. Che ke’ e wakax jay o’choy awa’nob’ tamar ab’ujk’o’b’ umen ujut e anam i ma’chi alok’wo’b’. I b’an e jente. Tya’ o’choy awa’nob’ tamar ma’chi’x alok’wob’ porke’ entre mas war uchyo’b’ e jwersa ta ulok’se uyokob’ maku’ e anam. Konda o’choy uyokob’ tama e anam mas ab’ujk’o’b’ umen e anam. Warxix uwiro’b’ ab’ujk’o’b’ inyajrer i poreso ma’chi ak’otoy takix e jente tama e kojn yaja’. Pero che ke’ tya’ alok’oy e ja’ dyalma e jopop pakar a’xin tama (e) uti’ e che’nob’ i tin ak’otoy uchuki e jopop yaja’ che ke’ ya’takix ach’ajma umen e k’ech’uj (Sesimite) porke’ e jute e jopop che ke’ arak’b’ir twa’ e mentado k’ech’uj. I poreso no’n ma’chi kak’otoy ejsto tya’ alok’oy unu’k’ e ja’ porke’ kab’ak’re e noxi’ k’ech’uj. I che ke’ ayan inte’ diya inte’ sitz’ k’otoy kocha ma’chi una’ta k’otoy tama e kojn uwira ke’ dyalma e jute atza’y uwira ixin tama e kojn. I konda k’otoy serka (e) unu’k’ e ja’ kay utajwi e jopop pakar a’xin tama e ja’. Entonses che pwes kone’r inkorma. I ixin asta ke’ k’otoy tama usuy e penya uwira ke’ dyalma e jopop i uwira ke’ k’ob’irik pakar ma’a yob’e’ e ch’en tya’ alok’oy e ja’. Uwotz’si ub’ujk che ke’ twa’ akorma. Ujut ulok’se u b’ujk uturb’a najtir ixin pakarpakar yob’e e ch’en tya’ alok’oy e ja’ porke’ uwira ke’ dyalma e jopop. Konde cha’ konde che uche sentir i’x wa’r tama uch’arib’ir e noxi’ k’ech’uj. Arob’na umen e k’ech’uj ne’t ajchi’ ma’chi awakta niwarak’. Ne’n war int’oxi i konda a’xin e tarde inmorojsyob’ i inwira ke mix ja’x tuno’r lo ke’ alok’oy axanob’. Pero ne’t ajchi’ix e war ak’echi niwarak’ a’xin. Tuk’a anon war ache takar? Entonses che e sitz’ kocha ma’chi inna’ta jay awarak’ no’n de por si wato’n kakorma porke’ kana’ta ke’ dyalma e korom tama e kojn yaja’. I poreso wato’n. A’ ne’t awa’re korom. Ma’chi ana’ta jay chi’ uyarak’ war ak’a’pa achuki? Pero kone’r ke’ intajwyetix wara ak’a’pa achuki niwarak’. Kone’r iketpa takaren. Entonses e sitz’ yaja’ sakat a’ru konde arob’na ke’ ma’chi’x twa’ alok’oy. Entonses arob’na umen e k’ech’uj ne’t ke’ chuchwe’to ma ira to ak’a’pa awira lo ke’ uche apya’rob’ ta jor e rum. Inxito inwakte’t i’xin pero ira isutpa wate’t achuki niwarak’. Porke’ jay inwiro’yt otronyajr ma’chi ixto inwakte’t i’xin ya’. I poreso ixto ak’ajna ke’ tya’ ch’a’r e k’ech’uj galan e otot tya’ ch’a’r i me’yra e ak’ach maker umener tya’ turu porke’ k’otoy uwira. Pero che ke’ porke’ chuchu’to yajtna ta ujut aktanato lok’oy. Pero e nukta jente ma’chi aktana lok’oy i poreso ixto e jente ub’ak’ryob’ e kojn yaja’ porke’ ya’ ch’a’r e k’ech’uj. I e kojn yaja’ insolo ujut k’axib’ja’ tya’ ajni e ja’a porke’ che ke’ e k’ech’uj uyok ma ja’x b’an kocha e uyok e jente. Che ke’ atras a’xin upuntu ujo’r uyok i usuy uyok ub’a a’xi delante. Poreso che ke’ twa’ e’kmay tama ujut e k’axib’ja’ ja’xir galan e’kmay porke’ usuy uyok sutur delante. (I poreso che’no’b’ e jente.) I poreso che e jente ke’ e k’ech’uj b’ak’axb’ak’ axana porke’ tama e usuy uyok e sututuj. I poreso che ke’ e k’ech’uj ma’chi axana koche kaxana no’n sino ke’ upat usuti delante porke’ b’an turu uyok. I poreso e galan e’k may tama ujut e k’axib’ja’ porke’ e kojn yaja’ insolo ujut k’a xib’ja’ e kojn porke’ che ke’ ub’i’r. Galan e’kmay tamar porke’ usuy uyok maja’x b’an kocha e usuy uyok e jente. Pero no’n ma ira to kawira kocha ma tya’ katajwi ma’chi kana’ta turu usuy uyok. Pero b’an ak’ajna umen e jente ti’n uwiro’b’ix.

• Ch’orti’ speaker: Isidro González
• Collected and originally prepared by John G. Fought, from “Chorti Maya Texts” (1972). Pages 75-85. University of Pennsylvania Press. Reprinted with permission.
• Transcription/translation here by Ch’orti’ Project, Robin Quizar

Fought 2 Serpent Ch’orti’ Fought 2 Serpent English Translation Fought 2 Serpent Spanish Translation 2. Serpent Ayan otronte’ ojroner ak’ajna tama e syerpo xe’ a’rob’na Chan, che ke’ ayan inte’ tyempo tama e xukur, xe’ alumuy tama uti’ e chinam Jokotan. Che ke’ tama e xukur yaja’, ayan inte’ tyempo, e ch’ij, ixin ejsto maku’ k’opat, e ja’, k’ab’a uk’uchi tuno’r, e sik’ab’ob’, e kene’, lo ke’ pak’b’ir ani serka e oriya e ja’. K’a’pa uk’uchi tari i k’a’pa uk’uchi e ototob’ lo ke’, e ototob’, lo ke’ utajwi serka e tya’, alumuy e ja’. K’a’pa uk’uchi tari, uwajpi nik e chitam, ak’ach, chij, wakax, tuno’r lo ke’, utajwi, tya’ b’ut’ur a’xin serka e oriya ani e xukur tuno’r k’a’pa uk’eche e ototob’ porke’, che ke’ e syerpo lok’oy tama inte’ montanya, uk’ab’a’ Sesekmil. Ma’chi kache konoser e lugar, pero b’an ak’ajna ke’ ja’x b’an uk’a’pa’ e montanya tya’ lok’oy e chan yaja’. Tar’ixto che e jente ke’ e chan, konda a’ch’iji makwi’r e witzir, alok’oy uka’chwob’. I konda ixto a’ch’ijyob’, entonses e chan xe’ ma to, ma to ja’x Onya’n Chan, i konda ach’iji, che ke’ b’an kocha e jente, axana, usik’b’a uwixka’rob’ twa’ anujb’yob’ takar. Pwes che ke’ konda lok’oy e k’ib’itz’, i e chan yaja’, alok’oyob’, che ke’ uwixka’rob’, a’xin, usajkob’ anujb’yob’ takar. I poreso alok’wob’ ta e witzir, tya’ cha’rob’, a’xin ach’a’nob’ tama otronte’ witzir. Pero tya’ alok’wob’, uchob’ me’yra e k’ib’itz’ i usatyob’ e lugar. I tari ixto che ke’ uk’ajti e jente kone’r ke’ ma tuno’r, alok’wob’ e a’xinob’ tya’ ak’ani ak’otwob’ porke’ che ke’ e chan yaja’ atajwina, ch’a’r tama e uyori’r e ja’, i ja’xir, ketpa ch’a’n makwi’r e ja’ tama, tama u’jor, ingojr noxi’ tun i aketpa ch’a’n porke’ che ke’ jajtz’a umen e dyosob’ porke’ irna ke’ me’yra war usati e lugar i war uk’uchi e (y)ototob’ i entonses jajtz’a umen e dyosob’. I poreso uk’ajti e jente ke’ e chan ma irer alok’oy a’xin, jay ma’chi ajk’una permiso umen e dyos. I ti’n e alok’oy matuk’a’ e kib’itz’ uche, motor uche pero’ matuk’a e (y)ototob’ usati. I ja’x to a’xin esto tya’ ak’ani ak’otoy. Pero jay e chan e war, usati me’yra e (y)ototob’, tya’ war alok’oy, ma’chi a’ktana a’xin ejsto tya’ ak’otoy umen e dyos, ajajtz’a. I ya’ketpa chamen por ke’, che ke’ e chan yaja’, umen e dyosob’ jajtz’a, i ya’ taki’x, ketpa ch’a’n tama e ja’ yaja’ tya’ alok’oy e b’i’r, watar tama e aldeyob’. Akay ak’ajna, ke’ e chan yaja’ akay ch’a’n, tz’akta ocho diya , i ach’a’r ta jor ingojr tun. Por ke’ yaja’, mamajchi’ umen, ak’otoy i’rna tya’ ch’a’r porke ab’ak’ajrna, i che ke’ e chan, tama unej uk’uchi cha’te’ balija axana, che ke’ yab’ut’ur e tumin tamar. I poreso, che ke’ e chan yaja’, kwando tajwina, ch’a’r chamen, b’ut’k’a e jente tama e oriya e ja’, k’ani ani a’xin uch’ak’yob’ unej alok’oy, k’ani ulok’syob’ e tumin. Pero ab’ak’tob’ porke’, che ke’ e chan me’yra ujik’arir ujut i tama e ujik’arir ujut yaja’ wa’kchetaka uwari inte’ tama e ja’ i ma’chi’x alok’oy inte’, i poreso ab’ak’ajrna e chan. Pwes, e chan yaja’, che ke yach’a’n e ocho diya, mamajchi ak’ot’oy ta wejtz’er, porke che ke motor chamen. Pero ayan to ujik’arir ujut, i ma’chi uyakta e jente ak’otoy ta ujejt’zer. Pero e jente ja’x, e tumin xe ch’u’r tama upuntu unej, ja’x war uwirob’ por ke’ che ke’ me’yra tumin. uk’uchi alok’oy kwando a’xin tya’ ak’ani anujb’i taka otronte’ ujej chanir tama algun witzir. Uk’eche tuno’r utumin a’xin, i che ke me’yra. I ja’x to k’ani alok’esna umen e jente pero ab’ak’ajrna, i tama ukachu che ke’ insolo tumin b’ut’ur. Ukachu, che ke’ b’an kocha (ukachu e) ukachu e wakax, pero me’yra nojta’, i poreso e chan che’nob’ ke’ ayan utumin. Kondi’xto, kay taki e ja’, ja’xir ketpa ch’a’n ta takin, entonses, che ke kay b’ut’k’a e syan usij, i kay k’ujxa, pero ixna ch’a’r. War ak’ujxa umen e usij porke che ke’ me’yra nojta’ e chan yaja’. I poreso ixna k’a’b’a k’ujxa umen usij. Pero ne’n kocha ma’chi inwira, ma’chi ixe’n inwira tya’ ch’a’r chamen. Ja’x nik inwira, kisas inlok’se ani utumin.

• Ch’orti’ speaker: Isidro González
• Collected and originally prepared by John G. Fought, from “Chorti Maya Texts” (1972). Pages 86-99. University of Pennsylvania Press. Reprinted with permission.
• Transcription/translation here by Ch’orti’ Project, Robin Quizar

Fought 3 Landslide Ch’orti’ Fought 3 Landslide English Translation Fought 3 Landslide Spanish Translation 3. Landslide K’ani inche kontar otronte’ ojroner, ayan inte’ chinam, uk’ab’a’ Okotepeke tama e [H]onduras. Yaja’ e chinam yaja’, che ke’ tarix e tyempo, me’yra ani e chinam, i me’yra ani e jente ayan tamar. E ototob’ galan ik’ani uwirna’r, pero k’otoy inte’ diya, satpa, ke’ e chinam yaja’ satpa tama e anyo mil nobesientos treynti dos. Ma to i’xna, satpa e chinam yaja’ i che ke’ konda satpa e chinam yaja’ e konde sakojpa, kay xana inte’ ilama. Arob’na e chinam twa’ lok’ob’ ani. Che’ cha’iy(?) e ilama ke’ lok’enik kone’r, porke’ kone’r mix ja’x twa’ e korpa’r e chinam ira, porke’ e chinam ira kone’r turu udi’ir twa’ asatpa, i ti’n e alok’oy a’jni, akorpa to, i ti’n e ma’chi, ya twa’ ak’ab’a. Pero e jente ma’chi uk’ub’syob’, che’nob’ ke e ilama ira intaka matuk’a ujwisyo, wa’r, war axana o’jron. Porke che ke’ e ilama yaja’ interu e ototob’ xana, kay uche abisar e jente i, pero ja’xob’ che’nob’ ke’ e ilama ira intake lokojran. Ma’chi uk’ub’syob’ lo ke’ uk’ajti e ilama. Pero kwando (e’) tarderan, kay k’axi e jaja’r (e’) war ak’axi ejsto sakojpa(e’) sakojpa otronte’ diya ma’chi anumuy, i’ ejsto ke’ b’an numuy e diya, ma’chi anumuy e jaja’r, i konda ixto, sakojpa otro diya, ere war ajanakna, kwando jik’na e witzir tichan. Porke’ ja’x inte’ witzir me’yra. Ja’x kib’tz’a tari umaki e chinam, porke’ no’n akay kak’otoy i kawira to e kib’itz’ xe tari umaki e chinam. Uk’ajti e jente kone’r ti’n e turwob’ yaja’ che ke kwando’ satpa e chinam (e’), ayan to e jente, kay lok’oy ajni (e’) tama e chinam yaja’, tari kay turwanob’ ejsto tama inte’ plan me’yra unajtir. Pero ayan inte’ kojn alumuy tama e uyori’ir e chinam tya’ satpa yaja’, i che ke’ e kojn yaja’ ja’ ya tari (e’) (e’) e syan anam lo ke’ tari e kib’itz’ tichan, i che ke’ ayan ti’n e kay to ulok’se utumin, tari kay uch’ab’u’ najtir tya’ una’ta ke’ ma’chi twa’ alumuy (e’) e kib’itz’, porke’ che ke’ e kib’itz’ yaja’, imb’ijk imb’ijk kay kib’tz’a tari uyub’yob’ ajik’na. Che intonses che’nob’ ke’ b’ajk’at kasatpa berda, porke’ meru kib’itz’ war water tichan. Entonses tuno’r e syan jente tama e chinam kay (e’) ulok’se tuno’r lo ke’ ayan tama uyotot uturub’a najtir, i ti’n e uyajti ujut utumin, kay uk’eche lok’oy ubalija, kay tari uch’ab’u najtir, i ti’n e kay tari uch’ab’ob’ yaja’ i che ke twa’ asutpa a’xin uch’ami otro’ otra kosa lo ke’ war ulok’se ta uyotot, tya’ war water, ya war amaktz’a, porke’ e aj(e)kib’itz’ war awatar tichan. I tya’ war alumwob’ tama e kojn yaja’, ya amaktz’ob’, i che ke’ e tumin yaja’, lo ke’ kay lok’esna ch’ab’na najtir tya’ ma’chi alok’oy e kib’itz’. I uwinkir ya amaktz’a konda asutpa a’xin (u’) twa’ tan ulok’se, mas lo ke’ ayan ta uyotot i ya amaktz’a konde che uche sentir watar e syan rum ta ujor i ak’a’pa, i ma’chi’x asutpa ayo’pa uwira utumin tya’ uyakta. I poreso uk’ajti e jente tama e chinam Okotepeke ke’ yaja’ me’yra jente (e’) kay uk’ab’yob’ e tumin yaja’, i tamar kone’r ayan utuminob’ porke’ me’yra jente kay ulo’kse utumin uch’ab’u najtir tya’ ma’chi alumuy e kib’itz’, pero ja’xir ma’chi’x korpa porke’ ja’x e tya’ asutpa a’xin ta uyotot, utaresan otronyajr (e’) tuk’a lo ke k’ani utares, I ma’chi’x alok’oy, porke’ e kib’itz’ war awatar tichan, war amaktz’ob’. Entonses (e’) uwirob’ ke’ ma’chi’xto uyub’i alumuyob’ ya’ tama e kojn porke’ ketpi’x puru anam e kojn. Entonses lo ke’ uchyob’ ti’n e turwob’ (ta) tama e chinam umorojse ub’ob’ turwanob’ tama inte’ otot me’yra uyaltir. Ayan ti’n e korpob’ to (e’) kay korpob’. Pero ti’n e kay to b’ejrwob’ twa’ to ani ulok’se ukosob’, lo ke’ ayan ta uyototob’, utuminob’, ub’ujkob’ (e’) tuno’r k’antan ulok’syob’ najtir, i ya kay k’a’pob’ (e’) tama ujut e b’i’r tya’ war awatar e syan kib’itz’ i ejsto ke’ b’an b’ut’k’a tuno’r e chinam taka e anam majka tuno’r e ototob’ (e’) ketpa puru anam e chinam. Pero ingojr takix otot (e’) ketpa tama uyori’yer e chinam, tama e inxejr tya’, i ta jor inte’ santar, ja’x takix ketpa. Yab’ut’k’a e jente ti’n e korpob’ to. I konda ixto, kay numuy e kib’itz’ yaja’ entonses tama e abyon, kay k’otoy e pujsa (e’) e pan (e’) ta jor e otot yaja’ tya’ makarob’. I ixinna kay xana e abyon, kay upusi e pan tya’ ketpa to e mojr yaja’, tama e otot yaja’, pero tuno’r e jente k’a’pa maktz’a tama uyototob’. Porke’ inyajrer maktz’a e chinam umen e anam, I (e’ e’) e ja’ me’yra kay ch’iji i pwes e yaja’ si, kana’ta ke’ berda porke’ kak’otoy kawira ke’ e kib’itz’ turu to esto kone’r xe’ usati e chinam. I kone’r e chinam Okotepeke mix ja’x lo ke’ turu ani tarix e tyempo sino ke’ (e’ e’) inte’ix chinam sutpa Okotepeke, I poreso uk’ab’a’ e chinam yaja’ Nweba Okotepeke, porke’ mix ja’x e Okotepeke xe’ turu ani ixni’x. Pero (e’) che ke’ xe’ chinam ixni’x, che ke’ me’yra ani e chinam, I ayan ani utumin e jente lo ke’ turwob’ tamar. Pero k’a’pa satpob’ tama e tyempo yaja’. Uk’ajti e jente (ke’) ke’ e chinam yaja’ satpa. Porke’ inte’ syerpo lok’oy maku’ e witzir, i ja’x uche syan kib’itz’ tya’ lok’oy. I poreso kone’r e syerpo che e jente ke’ syerpo ja’x e chan, e nukir chan ch’a’r makwi’r e witzir, i kwando alok’ob’, entonses uchyob’ e syan kib’itz’ i asatpa e lugar umenerob’.

• Ch’orti’ speaker: Isidro González
• Collected and originally prepared by John G. Fought, from “Chorti Maya Texts” (1972). Pages 100-113. University of Pennsylvania Press. Reprinted with permission.
• Transcription/translation here by Ch’orti’ Project, Robin Quizar

Fought 4 Stuckhorn Ch’orti’ Fought 4 Stuckhorn English Translation Fought 4 Stuckhorn Spanish Translation 4 Stuckhorn Ayan otronte’ ojroner uk’ajtyob’ tamar taka e chan. E xukur xe’ alumuy tya’ turo’n Jokotan che ke’ kwando chekta e xukur yaja’ ja’x e chan tari takar. Porke’ b’an uk’ajti e jente tarix e tyempo ke’ konda chekta e ja’ yaja’ tarix e tyempo ma ani tuk’a. Pero che’nob’ ke’ e chan tari i uch’ab’u e xukur yaja’ tari. I che’nob’ ke’ e chan yaja’ ixik chan. Porke’ tama e xukur me’yra ujam ch’en ayan tamar. I poreso che’nob’ ke’ e ixik chan tari porke’ ma’chi una’ta kocha ta apatna. Porke’ insolo ujam ch’en ayan tama e xukur yaja’. I uk’ajtyob’ ke’ konda tari e chan yaja’ uch’ab’u e xukur tari. Che ke’ interu noche uyub’yob’ alajb’a kocha alajb’a e marimba. Uyub’yob’ alajb’a i b’ak’ta tuno’r e jente. Che Pwes tuk’a anon ira. A saber ma’chi k’ani kasatpa kone’r. Porke’ interu noche e lugar mero tama e ab’ ch’u’r war ayujk’i. I b’ak’ta tuno’r e jente. Konda ixto sakojpa lok’oy uwirob’ to’r e santarob’ uwirob’ ke’ ch’a’r e ja’ water. I k’a’pa b’ak’ta e jente. Che’nob’ ke’ tuk’a ira I uwirob’ ch’a’r e noxi’ xukur water. I tama dos diya entonses chekta na’tanwa ke’ chan tari porke’ ayan e ototob’ xe’ serka tya’ alumuy e xukur che ke’ uyaja’ ukwerpu e chan yaja’ me’yra uch’awtar kocha ingojr otot. I ukachu me’yra. I tamar war uju’ru e rum a’xin i e syan ja’ takar. Che ke’ konda ch’u’r a’xin tama e ja’ war a’xin taka e syan ja’ che ke’ b’an akirikna kocha akirikna u’t e k’in konda war ak’axi e jaja’r. I ja’xob’ b’ak’to’b’. I konda ixto k’otoy tama inte’ lugar k’ab’a’ Konakaste. I ya’ wa’r inte’ noxi’ penya. I konda k’otoy yaja’ ma’chi uyub’i twa’ anumuy tama e penya porke’ me’yra penya. I che ke’ maja’x porke’ ma’chi uyub’i anumuy tamar sino ke’ uyotot upya’r. I kocha uyotot upya’r ma koche’rer twa’ uwinchu. Intonses lumuy inte’ lado tama serka e aldeya uk’ab’a’ Konakaste. I che ke’ e jentyob’ yaja’ k’a’pa lok’oy ajnyob’ ixinob’ mas tichan. Porke’ uwirob’ ke’ war ajincha e syan witzir water umen e chan.. I ja’xob’ lok’oy ajnyob’ uyaktu uyototob’ ixinob’ tichan. Uyototob’ kuchpa pero ja’xob’ ma’chi. I konda ixto lumuy kay uche uyototob’ otronyajr. I e chan yaja’ yo’pa tama inte’ lugar uk’ab’a’ e santa barba. Pero e lugar a’rob’na Al Inkwentro. Porke’ che ke’ ya’ utajwi ub’ob’ e chan yaja’ taka otronte’ chan tari tama e parte Ipala. Lumuy e ja’ serka e chinam Chikimula. Ya’ lumuy e ja’ i che ke e chan yaja’ intera diya taryob’. I k’otoy tama e lugar yaja’ unut’i ub’ob’ taka e chan xe’ tari xe’ lumuy ta uti’ chinam Jokotan. Ya’ k’otoy unut’i ub’ob’. I konda ixto che ke’ unut’i ub’ob’ komun entonses war a’syob’ ixinob’ porke e chan xe’ tari tama e parte Ipala che ke’ ixik chan. I che ke’ winik chan. I konda ixto utajwi ub’ob’ taka e chan xe’ winik i kay asyob’ umekru ub’ob’ i k’otoyob’ mas ejmar. Entonses wa’r inte’ nixi’ penya. I yaja’ che ke’ k’otoy. K’aspa ukacho e noxi’ chan xe’ e winik chan. Porke’ tama kay asi taka e ixik chan. I poreso che ke’ k’aspa ukacho. B’an uk’ajti e jente koner ke’ e penya yaja’ a’rob’na tatz’ab’rekacho. Porke’ che ke’ ya’ tz’ab’ar ukacho e noxi’ chan xe’ k’aspa ukacho. Pero uk’ajti e jente ke’ ma’chi nik sutpa uwira e ixik i ma’chi axi takar i ma’chi uyakta ub’a amejk’a umen e ixik ma’chi ani k’aspa ukacho. Pero che ke’ porke’ sutpa uwira e ixik i a saber tuk’a ojron ta uyalma uwira e ixik i poreso k’aspa ukacho. I konda ixto k’aspa ukacho ma’chixto ixin tya’ k’ani ani a’xin porke’ che ke ja’xir xe’ k’ani ani a’xin tama e ixner k’in. Pero kocha k’aspa ukacho ma’chixto ixin tya’ k’ani ani a’xin sino ke’ ixin inte’ lado. Ma’chi k’otoy tya’ twa’ k’otoy ani. Pero che ke’ uche perder tama e uyakta ub’a mejk’a umen e ixik. Pero no’n ma’chi kawira kay asyob’. Porke’ e mar che ke’ insolo chan b’ut’ur tamar. I poreso e chan xe’ alok’oy tama e witzirob’ ya’ a’xin anojb’yob’ porke’ ya’ ch’ajmo’b’. Ti’n ach’ajma de arib’tz’ir ti’n ach’ajma de ny‘artz’ir. I poreso che ke’ e chan tie’ne war ach’i’ war a’xin usajka upixam twa’ anujb’i taka uwixka’r. I poreso che’nob’ e jente ke’ ayan ti’ne aketpa tare’ra algun witzir tama uti’ e ja’ob’. Ya’ ayan ti’ne a’xin ejsto tama e mar Pero lo ke’ uk’ajti e jente ke’ e chan xe’ uche me’yra e perjwysyo taka e witzirob’ usatyob’ e otot ma’chi ak’otwo’b’ tya’ k’ani ak’ani ak’otwo’b’. Pero ti’ne ma’chi ja’xto ajk’unob’ lugar umen e dyos a’xinob’ ejsto tya’ k’ani ak’otwob’. Pero ti’ne uchob’ perder tu’t e dyos ma’chi ak’otwob’. Ban uk’ajti e jente ejsto ko’ner ira. Pero no’n ma’chi kana’ta jay b’an berda. Pero e jente b’an uk’ajtyob’ ke’ e chan yaja’ tama e kay a’si taka e ixik chan k’aspa ukacho. Pero no’n ma’chi kawira. Ja’x nik kawira kay a’syob’ katze’nyob’ ani.

• Ch’orti’ speaker: Isidro González
• Collected and originally prepared by John G. Fought, from “Chorti Maya Texts” (1972). Pages 114-124. University of Pennsylvania Press. Reprinted with permission.
• Transcription/translation here by Ch’orti’ Project, Robin Quizar

Fought 5 Man and Serpent Ch’orti’ Fought 5 Man and Serpent English Translation Fought 5 Man and Serpent Spanish Translation 5. Man and Serpent Ayan otronte’ ojroner ak’ajna tamar e’ra e chan. Ayan inte’ diya che ke’ inte’ winik war axana tama uti’ e ja’ i e ja’ me’yra porke’ tama e k’axja’ k’in me’yra e ja’. Konda ak’otoy tama uti’ e ja’ uwira k’atar e chan tama ujor ingojr penya. War awayan e chan. I ja’ xir kocha una’ti’x ke’ e chan ayan e tumin uk’echi axana. Entonses ixin che e chan ira k’ani uyajk’e’n utumin kone’r. Poresu ch’a’r war awayan tara. Ixin k’otoy tama uti’ e ja’ i ixin wa’wan to’r e tun. Uwira ke’ awayan. Tari uch’ami umachit uch’aki unej e chan tamar i e chan konde uche sentir ch’ajka unej lok’oy k’axi ta ja’. I ma’taka ixna konda chekta inte’ noxi’ ik’ar tama e ja’ i e winik lo ke’ uche wa’r inte’ noxi’ te’ tama uti’ e ja’ ixin gorub’a ch’uwan tamar. I e no xi’ ik’ar k’axi tama e ja’ tuno’r e syan te’ tama e oriyi’r e ja’. K’a’pa uk’asi uyari ta ja’. Peru e winik yaja’ kocha usik’b’a e nukta’ te’ xe’ wa’r tama uti’ e ja’ ixin ch’uwan tamar. Lumuy e ik’ar. Matuk’a’ che’na takar. I konda ukojko ixin ixna sisb’ajna e ik’ar. Entonses ixin uwira jay uyub’i ulok’se e tumin. K’otoy ukachi inte’ laso tama unej e chan yaja’. Ukerejb’a lok’oy kay uyob’i i ma’chi ayob’tz’a tu’t. Entonses tari tama uyotot uch’ami inte’ uyacha kay uyob’i tamar. I konda uyob’i pusk’a tari e tumin lo ke’ b’ut’ur tama unej e chan. Pero e tumin yaja’ maja’x b’an kocha e tumin lo ke’ ayan to’r e rum tara. E tumin yaja’ che ke’ b’an kocha e b’ak’b’ir ujtz’ub’. I ja’xir che ta uyalma kocha twa’ insati e tumin ira.. Inna’ta ne’n ke’ b’an kocha katumin porke’ uwira insolo b’ak’b’ir ujtz’ub’ b’ut’ur tamar. I kondixto uk’echi ixin tama uyotot k’otoy ub’ut’i tama ingojr b’ujr. Che ke’ e tumin yaja’ me’yra tz’akta uxgojr b’ujr ub’ut’i taka i ma’chi k’a’pa porke’ che ke’ cha’te’ e balija ch’u’r tama upuntu tama unej e chan. Porke’ che ke upuntu unej axajro i tama cha’xejr ti’ ch’u’r e tumin tamar. Che ke b’ut’ k’a uxgojr b’ujr taka inte’ balija i ketpa e inte’. Entonses umani otro uxgojr ub’ujr kay ub’ut’i tamar. Kondixto k’a’pa ub’ut’i e tumin yaja’ tama e b’ujr ixin uch’ami uresensaryo ub’ut’i u’t e k’ajk tamar. Utz’ub’a e ujtz’ub’ tamar kay ub’utz’a e b’ujrob’ yaja’. Tama ocho diya ke’ war ub’utz’a u’t e b’ujrob’ yaja’ upasi uwira i kondixto upasi insolo ixto tumin b’ut’ur tamar kocha e tumin ayan lo ke’ asajta. I entonses che berda ke’ e tumin ira ya. Manik kay inche e ideya takar ma’chi ani twa’ inwira asutpa tumin. Pero kone’r inna’ta ke’ kone’r si ayan ixto e tumin. E winik yaja’ che ke’ ketpa e riko b’oro utumin. Pero tama utumin e chan. I poreso e jente una’tob’ ke’ e chan ayan utumin porke’ che ke’ e chan kondo alok’oy tama inte’ witzir a’xin anujb’i taka uwixka’r tya’ k’ani anujb’i. I che ke’ tuno’r utumin uk’eche alok’oy a’xin anujb’i takar. Poreso che’nob’ ke’ e chan me’yra utumin. Pero no’n kocha ma’chi katajwi ma’chi kana’ta jay berda ayan utumin. Pero e jente b’an uk’ajtyob’ ke’ e chan me’yra utumin.